EEN KWESTIE VAN TIJD

In this one of many possible worlds
All for the best or some bizarre test?
It is what it is and whatever
Time is still the infinite jest…
​
De schrijver van deze regels, Neil Peart, stierf afgelopen januari aan de gevolgen van een hersentumor. Het zijn de eerste regels van de laatste song op het laatste album van progrockband Rush, Clockwork Angels (2012), en heeft als titel The Garden. Het was de filosoof Leibniz die stelde dat we leven in de best mogelijke wereld, anders had God wel een andere geschapen. Het is Peart die zich afvraagt: leuk en aardig, maar worden we eigenlijk niet flink op de proef gesteld? Het wereldwijde pandemonium van de afgelopen weken en maanden overziend, zou je dat wel denken. Ontkiemd in China overheerst een virus zo’n beetje de gehele planeet, zonder onderscheid des persoons te maken. Ook in de Westerse samenlevingen alwaar men zich in eerste instantie veilig voelde, bleek dat onze lichamen bevattelijk zijn voor zaken waar de geest liever niet al te veel haar aandacht op richt: het (vooralsnog) oncontroleerbare. Jammer maar helaas, we zijn slechts een van de vele verschijningsvormen op deze planeet en geen één vorm heeft meer recht van of op leven dan een andere – evolutionair gezien dan: de (mogelijke) praktijk van triage of selectie laat ons anders zien omdat we als mens de mens de maat meten; en niet alleen de mens.

We sterven vooralsnog niet uit als mensheid, dat is iets voor veel later, maar een garantie op een lang, gelukkig en gezond leven is er voor geen enkel individu – wel op een tijdig sterven en dat op een wijze die geheel ongewenst kan zijn. Nu zijn jij en ik er nog – een volgende pandemie of griepstorm kan ons sneller dan ons lief is van de aardbodem laten verdwijnen maar een hartstilstand, een voortwoekerende tumor of een ongeluk kan ook de oorzaak zijn. Er kan een troost in zitten dat Bram Vermeulen tot in alle eeuwigheid ‘dood ben ik pas als jij mij bent vergeten’ zingt, het is slechts een kwestie van tijd dat we allemaal uit het individuele of ‘collectieve’ geheugen verdwijnen. En daar denken de meesten (als ik de vrijheid neem te generaliseren) maar liever niet aan. En geef ze eens ongelijk.
De meeste mensen verlangen naar een leven in volheid, in welvaart en met welzijn, met erkenning, met liefde en liefdevolle bejegening – en daar kan dan ook een zware opdracht op de schouders rusten, een opdracht die vaak lastig te dragen is. Peart schrijft in het zelfde lied: “The measure of a life is a measure of love and respect, so hard to earn, so easily burned. In the fullness of time, a garden to nurture and protect.” Het leven zien als een tuin die goede zorg en bescherming behoeft. De natuur laat ons dan wel wederkerende seizoenen zien met groei en bloei na verval; het individuele leven groeit en bloeit maar één keer: het is lineair en het stopt eenvoudigweg een keer.

‘De dood is terug van weg geweest!’, wordt momenteel meer dan eens geroepen. Het is dan ook een uitzonderlijke tijd. De immense focus op het sterven doet tezamen met de opgelegde maatregelen door de overheid (social distancing, beperkingen in samenkomsten) en met de tragiek van menige situatie van overlijden (in isolement op ic’s of op verpleegafdelingen, waar de ‘time to say goodbye’ wel erg kort kan zijn) een bijzonder beroep op veerkracht, op emotionele weerbaarheid, op medemenselijke steun. Maar… ook al klinken dagelijks de sterftecijfers in de media – cijfers die niet eerder op deze wijze genoemd werden, ook niet tijdens recente griepepidemieën: de dood is natuurlijk nooit weggeweest.
We krijgen niet dagelijks de geboortecijfers te horen, en dat is eigenlijk bijzonder want met de bevalling wordt juist ook die vermaledijde sterfelijkheid ingeleid. Om filosoof Martin Heidegger te citeren: “Sobald ein Mensch zum Leben kommt, sogleich ist er alt genug zum sterben.” Knoop dat in je oren… Met het besluit (áls dat al aan de orde is) om kinderen te nemen, wordt gekozen voor het leven, wordt gekozen om de waarde van menselijk leven te bekrachtigen en wel tot in de lengte der dagen: ‘Lang zul je leven. In de gloria!’ De geboorte wordt gevierd met blauw of roze (of…) – en grijze muisjes zijn er zeker, maar niet op het beschuit voor de kraamvisite. Ook de aanspreker komt niet langs.

De dood is geen vriend die je kunt omarmen, en ook geen vijand die je kunt verslaan, maar een gegeven van niet-meer-zijn dat ons allen te wachten staat. Voor wie wil, ligt daar een aardige uitdaging: het vooruitzicht eens te sterven in je leven laten resoneren en het integreren opdat zij niet vreemd is en oneigenlijk. Want dat laatste is toch een beeld dat ik krijg van alle informatie die momenteel over ons uitgestrooid wordt. We kunnen als mensheid inmiddels met wetenschap en techniek het leven verlengen en het sterven uitstellen; en dat went vanzelfsprekend, en vaak voedt dat het verlangen naar meer – maar dat neemt onze eindigheid niet weg. De dans van het leven is tegelijkertijd een Danse Macabre.

​Wie die uitdaging aan wil gaan, kan er maar beter niet al te lang mee wachten – vandaag al? De tijd is immers onverbiddelijk, gedraagt zich als een nar en neemt een loopje met ons.

The arrow flies when you dream,
The hours tick away, the cells tick away
The Watchmaker keeps to his schemes
The hours tick away, they tick away
​
Klik op onderstaande afbeelding voor 'The Garden'.