|
HET ZELFBEKLAG VAN DE CLW
Toen ik 6 april jl. de Nieuwsbrief [1] van de Coöperatie Laatste Wil in mijn mailbox ontving, dacht ik te gaan lezen dat het bestuur excuses aan haar leden zou aanbieden voor haar zeer bedenkelijke optreden van de afgelopen maanden. Hoe naïef van mij! Geen hand in eigen boezem maar juist flink externaliseren: wijzen met het vingertje. De teneur van de Nieuwsbrief is: aan ons ligt het niet, aan ons lag het niet, aan ons zal het ook niet gaan liggen; maar het Openbaar Ministerie, die heeft de boel verziekt. Want wat schrijven de bestuursleden: “wij vinden dat we niet anders konden handelen. Het OM heeft niet alleen ingezet op strafbare hulp bij zelfdoding, maar ook op onderzoek of de CLW een criminele organisatie is. Daarmee opende het OM voor zichzelf de weg naar brede bevoegdheden voor onderzoek van de organisatie. In het gesprek werd duidelijk dat het OM zichzelf de ruimte liet om ook individuele leden aan te pakken: bestuursleden, inkopers, voortrekkers en leden van de inkoopgroepen. Als CLW-bestuur willen wij absoluut niet dat onze leden een reële kans lopen om strafrechtelijk vervolgd te worden. Met de ruimte die het OM nam, was voor ons de grens bereikt. Daar deed het OM nog een stap bovenop door het faciliteren van inkopen van middel X te benoemen als aanzetten tot zelfdoding, waaraan zware gevangenisstraffen zijn verbonden.” ‘Niet anders konden handelen’ omdat het OM hen op een aantal zaken wees waar iedere amateurjurist hen al op had kunnen wijzen. De CLW heeft m.i. welbewust te kwader trouw gehandeld, en leden op voorhand in kwetsbare posities gebracht. Immers, er is sinds jaar en dag jurisprudentie bekend waaruit onder meer blijkt dat handelingen die het voor een ander mogelijk of gemakkelijker maken om zichzelf te doden als strafbare hulp uitgelegd kan worden (zaak Jan Hilarius, uitspraak Hoge Raad 2008) [2]. En in de wettekst van artikel 294 uit het Wetboek van Strafrecht staat al duidelijk: “Hij die opzettelijk een ander bij zelfdoding behulpzaam is of hem de middelen daartoe verschaft, wordt, indien de zelfdoding volgt, gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste drie jaren of geldboete van de vierde categorie.” ‘Hem de middelen daartoe verschaft’ herhaal ik maar eens. Ik weet niet of de CLW de leden die betrokken zouden zijn bij inkoop en verdeling van Middel X op de hoogte waren van het mijnenveld waarin zij gingen treden –goede voorlichting zou toch een grote verantwoordelijkheid moeten zijn van die CLW- maar dat er iets grondig fout zou gaan was bij voorbaat duidelijk. Alleen is dat al gebeurd terwijl er geen zelfdoding heeft plaatsgevonden die rechtstreeks gelinkt kan worden aan het handelen van de CLW: het OM draaide vooralsnog alleen de duimschroeven flink aan. Als de CLW zo zeker van haar zaak was, als het juridisch allemaal zo onproblematisch was als men zichzelf én haar leden voorgespiegeld had, dan had ze toch volgende stappen gezet en zich niet laten weerhouden? Maar nee, bravoure van weleer verdween als sneeuw voor de zon! “Onze beslissing viel ons zwaar…” “Zo lang gewerkt aan de goede zaak en dan op deze manier worden weggezet…” “… het gevoel door het OM te zijn misleid…” Wie houdt wie voor de gek? Vandaar is de één na laatste zin van de Nieuwsbrief wel de meest bizarre: “Het kan immers niet zo zijn dat de wens van zovelen en de verwachtingen die daarover bestaan door de actie vanuit het OM naar fabeltjesland kan worden verwezen.” Nee, nee: de CLW heeft zélf een fabeltjeskrant gepresenteerd bij Nieuwsuur op 1 september 2017 en in de maanden daarop een fabeltjesland gecreëerd door de juridische werkelijkheid mooier te maken dan die is. Vele, vele duizenden mensen namen dat fabeltje voor lief, slikten het als zoete koek, verheugden zich erop van levenseinde-autonomie verzekerd te geraken – werden lid, en belazerd. List en bedrog. Er zijn rechtszaken begonnen om minder. Niet denken in wat niet kan, of in wat problematisch is, maar denken in kansen, in willen, in kunnen. Gert Rebergen en Jos van Wijk verkondigden vanaf 2013 als ware goeroes ‘de autonome route’ in steeds groter wordende zaaltjes in den lande. En prachtige plannen hadden ze, zonder meer. Synthetische drugs, designkisten (vgl. Nitschke’s ‘Sarco’) – in ieder geval iets wat legaal verkrijgbaar of te fabriceren zou zijn en beschikbaar te stellen voor ieder 18+ lid van de coöperatie. Ik werd meteen in het begin lid want ik dacht: niet geschoten is altijd mis. En ik nam ook nog deel aan een werkgroep. Maar wat steeds als een donkere wolk boven alle plannetjes bleef hangen, was bestaande wetgeving en jurisprudentie over hulp bij zelfdoding. Je kunt op een gegeven moment de mooiste middelen ‘hebben’ en die intern willen verhandelen, maar die strafbaarstelling ligt continu op de loer – om de eenvoudige reden dat er nu al eenmaal meerdere keren recht gesproken is. Je kunt wel wíllen dat wetsteksten anders gelezen en geïnterpreteerd worden, maar óf dat gebeurt is steeds opnieuw de vraag. De ene rechterlijke uitspraak in eenzelfde of in een gelijkende zaak is de andere niet. Zie bijvoorbeeld het jarenlange proces ‘Heringa’: sjoemelrechtspraak. Het zou het bestuur van de CLW sieren enige zelfreflectie te tonen [3]. Nu, maar eigenlijk hadden ze dat al eerder moeten doen. Het zit er klaarblijkelijk niet in. Ze drijven de zaak zelfs nog wat verder op. Onder aan de Nieuwsbrief korten bestuursleden Jos van Wijk en Petra de Jong hun achternamen af en plaatsen portretfoto’s van zichzelf met een balkje voor hun ogen. Crimineel! Bedoeld als grap vermoed ik (pijn van het lachen nu) – maar je kunt je afvragen waar het in vredesnaam nodig voor is om in zo’n serieuze kwestie als het zelfgekozen levenseinde die zó maatschappelijk onder de aandacht ligt ook nog eens de spot met het OM te drijven. En óók met de eigen leden. Lidmaatschapsgeld gaan ze aan de gedupeerde leden niet teruggeven. Dat betekent voor dit jaar in ieder geval al een inkomstenbron van zo’n 350.000 euro (23200 leden volgens de Nieuwsbrief). Daarmee worden bestelde kluisjes, adviseurs e.a. betaald. En er is de huur van een grote zaal van de Jaarbeurs waar op 26 mei een nieuwe profetie zal worden verkondigd én (zo beoogt men) live gestreamd voor ‘de tienduizenden leden en miljoenen sympathisanten’. Hallelujah! Praise! [1] De Coöperatie plaatst inmiddels de nieuwsbrieven op haar website www.laatstewil.nu op een voor leden toegankelijk deel. Citaten uit de brief van 6 april zijn gecursiveerd. [2] Ton Vink gaat in zijn artikel ‘De Coöperatie Laatste Wil - Legaal én strafbaar?’ (Nederlands Juristenblad, februari, 6/2018) uitgebreid in op de plannen van de CLW in relatie tot de wet. Alle juridische obstakels komen voorbij. [3] Het zou de CLW ook sieren als zij haar leden er met meer nadruk op zou wijzen dat er al sinds jaar en dag wegen zijn om een humaan levenseinde te bewerkstelligen, juist óók op legale wijze: zie bijvoorbeeld de inspanningen van Boudewijn Chabot en Philip Nitschke. Dat zou aansluiten bij de doelstelling die zij op haar homepage presenteert: “Coöperatie Laatste Wil is opgericht om voor haar leden te bewerkstelligen dat het eigen levenseinde mag en kan worden geregisseerd, met een humaan werkend laatstewilmiddel dat op een legale manier is verkregen, zonder toetsing voor- of achteraf door een arts, begeleider of consulent.” Eigen regie zonder lidmaatschap. NB. Ik heb dit op persoonlijke titel geschreven, als CLW-lid, niet vanuit mijn positie als counselor in samenwerking met Stichting LevenseindeCounseling. WAT ZOU DAAR NU MEE BEDOELD KUNNEN WORDEN? De uitzending ‘Jacobine op Zondag’ van 8 april jl. kreeg als titel mee: ‘Is de discussie rondom voltooid leven ontspoord?’ Jacobine Geel (naast presentatrice ook theologe en voorzitter van het bestuur van GGZ Nederland) had als gasten aan tafel journalist Gerbert van Loenen, publicist en oud-leider ‘Adviescommissie Voltooid leven’ Paul Schnabel, en publicist en Levenseindekliniek-arts Bert Keizer. Natuurlijk ging het naast de kwestie ‘voltooid leven’ in het programma ook over de recente ontwikkelingen rondom Coöperatie Laatste Wil (CLW). Zo zei Schnabel onder meer: “… tragisch einde van het heel jonge meisje, dat wil natuurlijk niemand. Dat zal de Coöperatie ook echt niet bedoeld hebben.” En Bert Keizer: “… die zelfdoding die volgde op de activiteiten van de Coöperatie. Dit is wat ons allemaal opjaagt en zenuwachtig maakt en voorzichtig. De mogelijkheid dat iemand een onterechte zelfdoding, dat dat gaat gebeuren omdat jij er over gaat zitten te praten, ja, dat is niet uit te sluiten.” Het ‘jonge meisje’ is Ximena die zichzelf doodde met een middel dat in relatie wordt gebracht met hetgeen de CLW via de media over een conserveermiddel vertelde. En waarvan de ouders beweren, ook via de media, dat hun dochter niet was gestorven als de CLW de informatie voor zichzelf had gehouden.[1]En dan kom ik op de m.i. opmerkelijke uitspraak van Bert Keizer (zie ook boven) waar in het program verder niet bij stil gestaan werd: ‘onterechte zelfdoding’. Wat zou dat nu kunnen zijn? Is dat een vanzelfsprekendheid? Is de zelfdoding van de jonge vrouw ‘onterecht’ – omdat zij aan middel kwam dat op haar pad kwam, wat zij door een inspanning te verrichten kon bemachtigen? Zijn in het verlengde van deze gedachte alle zelfdodingen dan onterecht als men op het levenspad eens aan een middel komt – en daartoe een inspanning verricht? Voertuigen, touwen, messen, en ook boeken als Uitweg en het Peaceful Pill Handbook die informeren over effectieve middelen, of menig forum op het web: met enige creativiteit en dus inspanning is veel voorhanden wat gebruikt kan worden als zélf doodgaan het doel is. Of speelt het motief een rol, of toch de leeftijd, als een zelfdoding als ‘onterecht’ geduid wordt? Wie stelt dat een zelfdoding onterecht is, zegt tevens: er zijn terechte zelfdodingen. En dan wordt het ingewikkelder. Want: wie zegt dat dan, wie bepaalt dat het terecht was? “Het is terecht dat jij jezelf gaat doden.” Of: “Het is terecht dat hij zichzelf gedood heeft.” Dat zou kunnen betekenen dat als iemand voldaan heeft aan voorwaarden a, b en c of zich bevindt in situatie x, y, z de zelfdoding terecht is want begrepen en goedgekeurd – geslaagd voor het levenseinde-examen. (Ik chargeer.) [2] En dan zou de persoon die over zichzelf zegt: “Het is terecht dat ik het middel tot me neem en ga sterven” moeten voldoen aan een voorwaardelijkheid om het eigen leven te beëindigen. Eerder dan dat deze persoon zegt: “Het is mijn leven, daar doe ik mee wat mij goed dunkt.” Doet het er feitelijk toe of een zelfdoding als terecht of onterecht gekwalificeerd wordt? Gaat het er misschien niet veel eerder om dat iemand gebruik maakt van een vermogen waar iedere mens over beschikt: namelijk naar eigen vermogen reflecteren op het (eigen) bestaan en in staat zijn er voor zichzelf de uiterste consequentie aan te verbinden – of juist niet? Ik kan de vraag ook anders stellen: heeft iemand niet het recht ongehinderd tot zelfdoding te besluiten? [3] De in 2012 overleden Amerikaanse psychiater Thomas Szasz schreef: “Wat zijn redenen? Eenvoudig gezegd, ontsnappen aan een leven dat gezien wordt als slechter dan dood-zijn. (…) De meest eenvoudige en plausibele verklaring voor suïcide op welke leeftijd ook is het verlangen zich te af te scheiden van ‘het’, waarbij de aard van ‘het’ verschilt per leeftijdsgroep, socio-economische klasse, cultuur en natie. Zoals gewoonlijk spreken de handelingen die een suïcidant verricht luider dan de woorden van de personen die veronderstellen voor hen te spreken, terwijl juist zij wegen zoeken de vrijheid van handelen te weg te nemen. De suïcidale persoon wil weg uit zijn leven, uit zijn sociale omgeving.”[4] Voor degene die zichzelf doodt, ís het terecht. En wie dood wil, grijpt voorhanden zijnde mogelijkheden aan. Echter, het taboe rondom zelfdoding is klaarblijkelijk nog immer zo sterk dat ‘onterecht’ in de mond genomen wordt – of termen van gelijkluidende en niet zelden veroordelende strekking. Want er wordt nog al eens getwijfeld aan het denk- en gevoelsvermogen van degene die de zelfdood overweegt. Er wordt nogal eens gemedicaliseerd en gepathologiseerd: een wereldwijd suïcidepreventiebolwerk bestáát. ‘Het was niet nodig geweest als…’, ‘… hadden we hem maar beter beschermd of in de gaten gehouden’, ‘hadden we toch maar een gedwongen opname opgelegd’ – zeggen anderen, zichzelf vermetele deskundigheid toekennend.[5] Maar als degene die er toe besluit niet (verder) ‘behandeld’ wenst te worden, niet opgenomen wil worden, geen hulp wenst te ontvangen of gesprekken wil aangaan – maar vrij gelaten wil worden (om eventueel) te kunnen gaan sterven? Vrij gelaten wil worden omdat de eigen deskundigheid over het eigen leven prevaleert? Je kunt het er niet mee eens, je hoeft er geen begrip voor te hebben, je kunt er emotioneel door verscheurd raken, je kunt littekens krijgen voor het leven, je … Maar dan nog: is het terecht om te spreken van onterecht?
[1] Ik vind overigens de Coöperatie op geen enkele wijze ‘schuldig aan’ het overlijden. Het op welke manier ook hebben verkregen van een middel is één, maar de wilskrachtige daad dat middel ook te gebruiken is een aangelegenheid die toe te schrijven is aan slechts een persoon. [2] Toevoeging 13-4-18 Een fraai voorbeeld van goedkeuren is het artikel Ik heb nu respect voor een zelfgekozen dood bij ernstig psychisch lijden waarin tv presentator Sander de Kramer geïnterviewd wordt: "Voor sommigen is het leven zo ondraaglijk dat ze het niet meer aankunnen. Als behandelingen niets hebben uitgericht en een doodswens geen bevlieging is maar weloverwogen, heb ik respect voor de wens geholpen te worden bij een humane, zachte dood. Het is absurd om iemand die hulp te ontzeggen. (...) Ook al sta ik zelf heel anders, optimistisch, in het leven, ik heb wel meer begrip gekregen voor mensen die uit het leven willen stappen." (de Volkskrant, 6 april 2018) [3] De wijze waarop, of de al dan niet betrokkenheid van anderen, laat ik buiten deze tekst. [4] Thomas Szasz, Suicide prohibition – The shame of medicine, Syracuse University Press, 2011, P. 76-77 [5] Toevoeging 13-4-18 Een artikel/interview dat bij deze gedachtegang aansluit is: Praten met achterblijvers na zelfdoding - Niemand zou zo alleen moeten sterven waarin 'suïcide-expert' Andrea Walraven-Thissen schrijft: "Uit onderzoek weten we dat de meeste mensen die suïcide begaan, dat niet doen in een gezonde geestestoestand. Een van mijn leermeesters, prof. Shneidman, sprak van ‘constrictie’: vernauwing. Je wereld wordt steeds nauwer, en op zeker moment is er alleen nog een allesoverheersend gevoel van lijden. Mensen die het ‘per ongeluk’ overleven, bevestigen dat het lijden zó erg was, dat die daad een poging was om het te laten stoppen. Dus géén ‘bewuste keuze voor de dood’: op dat moment waren de consequenties niet te overzien." En: "Er wordt steeds meer rond preventie gedaan, maar wetenschappelijke inzichten over hoe je ná een suicide anders zou kunnen werken, worden in Nederland niet omgezet in preventie, interventie en postventie." (Visie EO, 11 april) Is die daad dan geen bewust ingezette handeling om bewust te ontsnappen aan een situatie waar eigen verantwoordelijkheid voor gedragen wordt? Dat achteraf, bij mislukken van een poging, soms anders ervaren en teruggekeken wordt, behoort bij die menselijke conditie: in vrijheid handelen kent risico's en heeft consequenties. (Ik schrijf 'soms' gecursiveerd: waak ervoor te generaliseren.) Vergelijk het met de m/v die midden in een pijnlijke echtscheiding constateert: "Dit was de one night stand allemaal niet waard." Terwijl de m/v welbewust de handelingen aanging met de m/v. Het keuzemoment zelf telt - en daar wordt een prijs voor betaald. En dus ja, de stap wordt gezet, de handeling verricht, vanwege een voorgenomen (finaal) doel. En zo vraag ik me weer af: is suïcide eigenlijk wel het vraagstuk? Ik citeer nogmaals Thomas Szasz: "De intentie jezelf te doden is geen ziekte, ook niet het er aan denken. Beide zijn fundamentele uitingen van onze existentiële conditie als vrije en zelfbewuste individuen." (Ibid., p. 97) |
