ONTERECHTE ZELFDODING

WAT ZOU DAAR NU MEE BEDOELD KUNNEN WORDEN?
 
De uitzending ‘Jacobine op Zondag’ van 8 april jl. kreeg als titel mee: ‘Is de discussie rondom voltooid leven ontspoord?’ Jacobine Geel (naast presentatrice ook theologe en voorzitter van het bestuur van GGZ Nederland) had als gasten aan tafel journalist Gerbert van Loenen, publicist en oud-leider ‘Adviescommissie Voltooid leven’ Paul Schnabel, en publicist en Levenseindekliniek-arts Bert Keizer.
Natuurlijk ging het naast de kwestie  ‘voltooid leven’ in het programma ook over de recente ontwikkelingen rondom Coöperatie Laatste Wil (CLW).
Zo zei Schnabel onder meer: “… tragisch einde van het heel jonge meisje, dat wil natuurlijk niemand. Dat zal de Coöperatie ook echt niet bedoeld hebben.”
En Bert Keizer: “… die zelfdoding die volgde op de activiteiten van de Coöperatie. Dit is wat ons allemaal opjaagt en zenuwachtig maakt en voorzichtig. De mogelijkheid dat iemand een onterechte zelfdoding, dat dat gaat gebeuren omdat jij er over gaat zitten te praten, ja, dat is niet uit te sluiten.”
 
Het ‘jonge meisje’ is Ximena die zichzelf doodde met een middel dat in relatie wordt gebracht met hetgeen de CLW via de media over een conserveermiddel vertelde. En waarvan de ouders beweren, ook via de media, dat hun dochter niet was gestorven als de CLW de informatie voor zichzelf had gehouden.[1]En dan kom ik op de m.i. opmerkelijke uitspraak van Bert Keizer (zie ook boven) waar in het program verder niet bij stil gestaan werd: ‘onterechte zelfdoding’.
Wat zou dat nu kunnen zijn? Is dat een vanzelfsprekendheid? Is de zelfdoding van de jonge vrouw ‘onterecht’ – omdat zij aan middel kwam dat op haar pad kwam, wat zij door een inspanning te verrichten kon bemachtigen? Zijn in het verlengde van deze gedachte alle zelfdodingen dan onterecht als men op het levenspad eens aan een middel komt – en daartoe een inspanning verricht? Voertuigen, touwen, messen, en ook boeken als Uitweg en het Peaceful Pill Handbook die informeren over effectieve middelen, of menig forum op het web: met enige creativiteit en dus inspanning is veel voorhanden wat gebruikt kan worden als zélf doodgaan het doel is.
Of speelt het motief een rol, of toch de leeftijd, als een zelfdoding als ‘onterecht’ geduid wordt?

Wie stelt dat een zelfdoding onterecht is, zegt tevens: er zijn terechte zelfdodingen. En dan wordt het ingewikkelder. Want: wie zegt dat dan, wie bepaalt dat het terecht was?
“Het is terecht dat jij jezelf gaat doden.” Of: “Het is terecht dat hij zichzelf gedood heeft.” Dat zou kunnen betekenen dat als iemand voldaan heeft aan voorwaarden a, b en c of zich bevindt in situatie x, y, z de zelfdoding terecht is want begrepen en goedgekeurd – geslaagd voor het levenseinde-examen. (Ik chargeer.) [2] 
En dan zou de persoon die over zichzelf zegt: “Het is terecht dat ik het middel tot me neem en ga sterven” moeten voldoen aan een voorwaardelijkheid om het eigen leven te beëindigen. Eerder dan dat deze persoon zegt: “Het is mijn leven, daar doe ik mee wat mij goed dunkt.”
 
Doet het er feitelijk toe of een zelfdoding als terecht of onterecht gekwalificeerd wordt? Gaat het er misschien niet veel eerder om dat iemand gebruik maakt van een vermogen waar iedere mens over beschikt: namelijk naar eigen vermogen reflecteren op het (eigen) bestaan en in staat zijn er voor zichzelf de uiterste consequentie aan te verbinden – of juist niet? Ik kan de vraag ook anders stellen: heeft iemand niet het recht ongehinderd tot zelfdoding te besluiten? [3]
De in 2012 overleden Amerikaanse psychiater Thomas Szasz schreef: “Wat zijn redenen? Eenvoudig gezegd, ontsnappen aan een leven dat gezien wordt als slechter dan dood-zijn. (…) De meest eenvoudige en plausibele verklaring voor suïcide op welke leeftijd ook is het verlangen zich te af te scheiden van ‘het’, waarbij de aard van ‘het’ verschilt per leeftijdsgroep, socio-economische klasse, cultuur en natie. Zoals gewoonlijk spreken de handelingen die een suïcidant verricht luider dan de woorden van de personen die veronderstellen voor hen te spreken, terwijl juist zij wegen zoeken de vrijheid van handelen te weg te nemen. De suïcidale persoon wil weg uit zijn leven, uit zijn sociale omgeving.”[4] Voor degene die zichzelf doodt, ís het terecht. En wie dood wil, grijpt voorhanden zijnde mogelijkheden aan.
 
Echter, het taboe rondom zelfdoding is klaarblijkelijk nog immer zo sterk dat ‘onterecht’ in de mond genomen wordt – of termen van gelijkluidende en niet zelden veroordelende strekking. Want er wordt nog al eens getwijfeld aan het denk- en gevoelsvermogen van degene die de zelfdood overweegt. Er wordt nogal eens gemedicaliseerd en gepathologiseerd: een wereldwijd suïcidepreventiebolwerk bestáát. ‘Het was niet nodig geweest als…’, ‘… hadden we hem maar beter beschermd of in de gaten gehouden’, ‘hadden we toch maar een gedwongen opname opgelegd’ – zeggen anderen, zichzelf vermetele deskundigheid toekennend.[5]
Maar als degene die er toe besluit niet (verder) ‘behandeld’ wenst te worden, niet opgenomen wil worden, geen hulp wenst te ontvangen of gesprekken wil aangaan – maar vrij gelaten wil worden (om eventueel) te kunnen gaan sterven? Vrij gelaten wil worden omdat de eigen deskundigheid over het eigen leven prevaleert?
 
Je kunt het er niet mee eens, je hoeft er geen begrip voor te hebben, je kunt er emotioneel door verscheurd raken, je kunt littekens krijgen voor het leven, je …
Maar dan nog: is het terecht om te spreken van onterecht?

​
​[1] Ik vind overigens de Coöperatie op geen enkele wijze ‘schuldig aan’ het overlijden. Het op welke manier ook hebben verkregen van een middel is één, maar de wilskrachtige daad dat middel ook te gebruiken is een aangelegenheid die toe te schrijven is aan slechts een persoon.
[2] Toevoeging 13-4-18 Een fraai voorbeeld van goedkeuren is het artikel Ik heb nu respect voor een zelfgekozen dood bij ernstig psychisch lijden waarin tv presentator Sander de Kramer geïnterviewd wordt: "Voor sommigen is het leven zo ondraaglijk dat ze het niet meer aankunnen. Als behandelingen niets hebben uitgericht en een doodswens geen bevlieging is maar weloverwogen, heb ik respect voor de wens geholpen te worden bij een humane, zachte dood. Het is absurd om iemand die hulp te ontzeggen. (...) Ook al sta ik zelf heel anders, optimistisch, in het leven, ik heb wel meer begrip gekregen voor mensen die uit het leven willen stappen." (de Volkskrant, 6 april 2018)
[3] De wijze waarop, of de al dan niet betrokkenheid van anderen, laat ik buiten deze tekst.
[4] Thomas Szasz, Suicide prohibition – The shame of medicine, Syracuse University Press, 2011, P. 76-77
[5] Toevoeging 13-4-18 Een artikel/interview dat bij deze gedachtegang aansluit is: Praten met achterblijvers na zelfdoding - Niemand zou zo alleen moeten sterven waarin 'suïcide-expert' Andrea Walraven-Thissen schrijft:  "Uit onderzoek weten we dat de meeste mensen die suïcide begaan, dat niet doen in een gezonde geestestoestand. Een van mijn leermeesters, prof. Shneidman, sprak van ‘constrictie’: vernauwing. Je wereld wordt steeds nauwer, en op zeker moment is er alleen nog een allesoverheersend gevoel van lijden. Mensen die het ‘per ongeluk’ overleven, bevestigen dat het lijden zó erg was, dat die daad een poging was om het te laten stoppen. Dus géén ‘bewuste keuze voor de dood’: op dat moment waren de consequenties niet te overzien." En: "Er wordt steeds meer rond preventie gedaan, maar wetenschappelijke inzichten over hoe je ná een suicide anders zou kunnen werken, worden in Nederland niet omgezet in preventie, interventie en postventie." (Visie EO, 11 april)
Is die daad dan geen bewust ingezette handeling om bewust te ontsnappen aan een situatie waar eigen verantwoordelijkheid voor gedragen wordt? Dat achteraf, bij mislukken van een poging, soms anders ervaren en teruggekeken wordt, behoort bij die menselijke conditie: in vrijheid handelen kent risico's en heeft consequenties. (Ik schrijf 'soms' gecursiveerd: waak ervoor te generaliseren.) Vergelijk het met de m/v die midden in een pijnlijke echtscheiding constateert: "Dit was de one night stand allemaal niet waard." Terwijl de m/v welbewust de handelingen aanging met de m/v. Het keuzemoment zelf telt - en daar wordt een prijs voor betaald.
En dus ja, de stap wordt gezet, de handeling verricht, vanwege een voorgenomen (finaal) doel. 
En zo vraag ik me weer af: is suïcide eigenlijk wel het vraagstuk? ​​Ik citeer nogmaals Thomas Szasz: "De intentie jezelf te doden is geen ziekte, ook niet het er aan denken. Beide zijn fundamentele uitingen van onze existentiële conditie als vrije en zelfbewuste individuen." (Ibid., p. 97)