THEATER VAN DE DOOD

[9 februari] De Wereld Draait Door. Twee artsen van de Levenseindekliniek zitten aan tafel. Vanwege de documentaire over die Levenseindekliniek. De immer in alles geïnteresseerde en nimmer veinzende Van Nieuwkerk weet ook hier raad mee. “Een zeer sensitief en emotioneel thema.” (…) “We gaan tenslotte het finale moment zien in een mensenleven. Dat is reusachtig emotioneel. En dat wil ik ook graag zeggen tegen de kijkers thuis, dat is natuurlijk emotioneel, het is ook vredig, het is ook mooi…” Dank Matthijs, hoef ik er geen oordeel meer over te vormen.
In een fragment uit de documentaire dat getoond wordt vraagt SLK-arts Gerty Casteelen aan een patiënt: “Denkt u wel eens: waar ben ik nu mee bezig?” Misschien tijdens een intervisie eens stilstaan bij communicatieve basisvaardigheden: hoe stel ik een open vraag? Collega arts Remco Verwer in een ander fragment: “Gaan we van maandag uit?” “Ja, het moet niet langer duren”, zegt niet de vrouw die gaat sterven maar de partner… Wie dient ook alweer een verzoek tot euthanasie in? En Verwer tegen patiënte zelf die om opheldering vraagt: “Dat is te ingewikkeld om uit te leggen, dat kan ik u niet uitleggen.” Verwer maakt aan tafel bij DWDD ook nog eens een klassieke fout als hij spreekt over de betrokkenheid van de eigen arts van de patiënt: “… de procedure begint te lopen, de invoelbaarheid groeit…” Nergens in de WTL wordt invoelbaarheid genoemd als zorgvuldigheidscriterium – Verwer maakt zo maar weer eens duidelijk hoe subjectief het oordeel van een arts kan zijn. En toen dat finale fragment op sesamstraattijd – daar is al een en ander over bericht in de media. “Goede reis.” Mijn tenen krommen. Nog een weekje wachten voor de rest. 

​[13 februari] Een paar dagen later, huiswaarts kerend van een boeiend symposium georganiseerd door de NVVE Jongeren, lees ik in de trein de vernietigende blog over de documentaire van euthanasiecriticus Rob Bruntink. Het beeld wat die tekst oproept, sluit aan bij mijn eerste observaties.
​
[15 februari ] En toen was het maandagavond, half negen.
Aan de documentairemakers lag het niet, zij brachten in beeld, ook de rivierlandschappen met sfeervolle Paris, Texas-achtige gitaarmuziek. Aan de drie patiënten lag het ook niet: wie zou willen ruilen met hen en wie anders dan zijzelf kunnen vertellen (als ze het al kunnen vertellen) of er sprake is van ondraaglijk en uitzichtloos lijden – dat kan psychiater Frank Koerselman uiteindelijk ook niet (ondanks zijn zeer rake opmerkingen in het al eerder opgenomen ‘nagesprek’ met Coen Verbraak en SLK-directeur Steven Pleiter). Nee, het lag aan de opstelling van de artsen. De manier van communiceren. Het taalgebruik jegens patiënten maar ook het meer ‘professionele’ (‘euthanasie als behandeloptie’, ‘euthanasie mag, mits’ ). Het ongekende paternalisme. Het subjectieve. Het vermeend invoelbare. Het afhankelijk makende. De barmhartige arts. Unbeschreiblich. Wat een pech moet je als patiënt hebben als je graag wilt en een arts treft die jouw lijden niet ‘ervaart’.
Alle drie de personen stierven aan de naald. Waarom die dodende handeling door de arts? Wat voor de psychiatrische patiënt (Joop Vervloet) gold, gold ook voor de oude dame (Ans Dijkstra): die konden (afgaande op hetgeen getoond werd) best wel zelf een drankje drinken (euthanasie light: hulp bij zelfdoding). En als die twee zich eerder in hun leven waren gaan oriënteren op mogelijkheden voor sterven in eigen regie (en hun behandelaars hadden hen daar ook op gewezen) hadden ze het, vermoed ik, zelf kunnen organiseren. En dan die vrouw met semantische dementie, Hannie Goudriaan. Zou zelfeuthanasie bij haar als idee alleen al een te overwegen optie zijn geweest? Geen idee. Maar als zij een door een arts in handen gegeven glas met pentobarbital zou opdrinken zonder te weten wat het was… verschrikkelijk smerig, tot brakens toe als je niet weet wat je te wachten staat (een bakje met poeder in vla is dan beter). Haar liefhebbende (“als Hannie naar het tehuis moet, gaat ik niet meer naar Hannie toe” (…) “kies eens een keertje voor de persoon die dement is en kies niet voor jezelf”) man zou nog wel gezegd hebben: huppakee Hannie! Of ga ik nu te ver? De laatste scene in de woonkamer was voor mij als kijker onbegrijpelijk. Had die vrouw werkelijk in de gaten wat er ging gebeuren? Zelfs haar zo begripvolle man snapt niet wat ze bedoelt met ‘dat heeft geen zin’ en ‘daar op dinges’. En dan haalt zij haar schouders maar op omdat ze in de stoel moet blijven zitten… Hier onderschrijf ik de kritiek van Koerselman volledig waar hij wijst op de grote hoeveelheid onduidelijkheden. En dan Pleiter ambtelijk horen zeggen dat het allemaal kan binnen de wet. Wie de documentaire nog eens gaat bekijken, mag ook eens letten op de familieopstelling bij de euthanasie bij deze vrouw. Moeder en zus keurig naast elkaar, wel op de tweede rang. Was dat vanwege de cameraopstelling?  En was die camera dan de reden dat mevrouw Goudriaan in die stoel moest blijven zitten? Wel jammer dat die Verwer zo dominant in beeld kwam.
Wat een slecht theater.
Ondanks mijn gebruik van ironie hier: het is de tragiek dat het niet om een show gaat maar om leven en dood. Niet om een theatervoorstelling in een schouwburg waar de protagonisten na afloop aan de bar gaan hangen, maar om een onherroepelijkheid waarbij de ene persoon de andere iets onomkeerbaars aandoet – en daarna een sigaret gaat roken (of naar een volgende patiënt snelt).

[16 februari ] Nu heb ik zelf een lichte voorkeur voor ‘doe het zelf als je het zelf kunt en belast een ander niet’ – of die ander nu je arts is of je naaste. (Luister eens naar wat Bert Keizer zegt  in De Nieuwe Wereld). Zelfbeschikking en daar zelf de verantwoordelijkheid voor dragen en niet gaan bedelen bij een arts. De mogelijkheden daartoe zijn er. En bewaar die euthanasie voor degenen die het écht niet zelf voor elkaar krijgen. Maar goed, ieder zijn ding. Mijn 'ding' is met cliënten de mogelijkheden tot zelfeuthanasie onderzoeken. Ik heb principieel niets tegen de mensen die vanuit hun schrijnende situatie een beroep doen op de wettelijke mogelijkheden die artsen hebben (daar is die fraaie wet immers voor) maar zet wel vraag- en uitroeptekens bij de wijze waarop er met die mensen omgegaan wordt vanuit de vermeende speelruimte van de WTL . Honderd ‘deskundigen’ zouden honderd verschillende visies (oordelen) op (over) deze patiënten kunnen geven waarbij de vraag ‘ is er daadwerkelijk sprake van ondraaglijk en uitzichtloos lijden?’ leidend is. De film laat zien dat enkele van die deskundigen gebruik maken van hun licence to kill terwijl anderen (o.m. de eigen huisarts of behandelaar) dat niet zouden doen. En dat maakt die staatslicentie m.i. tot iets wat nimmer tot normaal medisch handelen mag leiden. En hoe sympathiek ik het streven van de NVVE soms ook vind, de documentaire maakt voor alles duidelijk dat het voorstel om euthanasie uit het wetboek van strafrecht te halen geen deugdelijke is – juist vanwege de willekeur. “Het is echt verschrikkelijk”, hoor ik Hannie Goudriaan bijna onhoorbaar zeggen.