blog levensvragen

EXISTENTIELE COACHING

5/20/2021

THEORIE EN PRAKTIJK DEEL 1

Existentiële coaching, of coaching bij bestaans- of levensvragen: wat wordt daar eigenlijk mee bedoeld en wat kenmerkt die begeleiding? In meerdere blogs wil ik mijn visie op die coaching verhelderen. Met theorie én praktijk: immers coaching wil praktisch zijn en bijdragen aan persoonlijke effectiviteit, zelfwerkzaamheid en zelfwaarde – en daarbovenop wil éxistentiële coaching bijdragen aan het verkrijgen van inzicht in de grote kwesties des levens en aan het optimaliseren van het persoonlijke welzijn.
Wie een snelle indruk wil hebben van de coaching in mijn praktijk kan daarvoor terecht op deze site.

EXISTENTIEEL
Allereerst die ene term: existentieel. Afgeleid van existentie, van existeren: het ‘bestaan’ betreffende, het ‘er zijn’, het er op een bepaalde wijze zijn. Existentialisme als filosofische stroming zal bij menige lezer bekend zijn en geassocieerd worden met auteurs als Sartre, Camus, Heidegger en Kierkegaard die vanuit diverse invalshoeken duiden -betekenis geven aan- wat bestaan voor de mens betekent. Dergelijke betekenisgevingen zijn dan een respons op datgene wat een appel op ons mensen doet om op ons mens-zijn te reflecteren: wat betekent het om mens te zijn? En voor die reflectie hanteer ik de term ‘existentieel’.
‘Existentieel’ wijst dan op het fundamentele niveau van reflectie op het bestaan, op de basis van waaruit een veelvoud aan inhouden voortkomen – en de antwoorden die de genoemde existentialisten gaven, zijn slechts een voorbeeld. Alle antwoorden van iedereen zijn dan weer terug te voeren op die existentiële basis. Om dat nader toe te lichten maak ik gebruik van, dan wel ben ik schatplichtig aan het werk van Irvin D. Yalom. (NB. Er zijn meerdere aanvliegroutes, maar deze pak ik allereerst op.)

In 1980 publiceerde deze inmiddels hoogbejaarde maar nog immer productieve psychiater/psychotherapeut zijn baanbrekende boek Existential Psychotherapy waarin hij, onder meer puttend uit filosofie en psychologie, een viertal eigenschappen benoemt die kenmerkend zijn voor het menselijke zijn: “Certain ultimate concerns, certain intrinsic properties that are a part, and an inescapable part, of the human being’s existence in the world.” Deze vier eigenschappen of thema’s zitten als het ware aan ons mens-zijn vastgelijmd. De thema’s zijn overigens niet neutraal maar normatief want, aansluitend bij de humanistische psychologie, is de gedachte: wil je je als mens optimaal ontwikkelen dan zul je daar op dienen te reflecteren en er een houding tegenover dienen in te nemen. En dat doet denken aan de door Plato verwoordde, moralistische uitspraak van Socrates: “Het niet onderzochte leven is niet het leven waard.”
De vier ‘concerns’ van Yalom zijn: sterfelijkheid, vrijheid en verantwoordelijkheid, eenzaamheid, betekenisloosheid. Ik zal ze –hoewel ze in ons leven continu op elkaar betrokken zijn– separaat bespreken, én in een andere volgorde dan Yalom ze bespreekt in zijn studie.

EENZAAMHEID
Eenzaamheid, beter: existentiële eenzaamheid want er zijn meerdere soorten van eenzaamheid, wijst erop dat we in de wereld geworpen worden en dat onze meest directe verbinding ooit met een ander (de moeder in kwestie) met het doorsnijden van de navelstreng teniet gedaan wordt. Psychoanalyticus Otto Rank spreekt daar van het trauma van de geboorte – een trauma dat ons gehele leven laat verlangen geheeld te willen worden.
Als mens zijn we afgescheiden van onze medemens, we staan op onszelf, en we zijn in dat opzicht voor eens en voor altijd onoverbrugbaar naar anderen. Veilige hechting in de vroegste levensfase is (zo is onder meer gebleken uit onderzoek van psychiater John Bowlby) van wezenlijk belang voor een-gezond-op-jezelf-kunnen-zijn en tot-vruchtbare-relaties-met-anderen-in-staat-zijn in latere levensfasen, maar dat neemt niet weg dat die hechting het existentiële isolement niet kan hechten. “Met eindeloze onbaatzuchtigheid wordt het kleine mensje enige tijd tot het middelpunt van de wereld gemaakt – zodat het voldoende kracht opdoet voor die dag dat het tot zijn of haar pijnlijke verbazing de ware omvang en akelige eenzaamheid van de volwassen wereld onder ogen zal moeten zien.” (De weg van liefde, Alain de Botton, 2016). Politiek filosoof Tibor R. Machan schrijft in Classical individualism (1998) dat we ondanks tal van kenmerken die we met anderen delen, ondanks onze sociale aard en ondanks het gegeven dat we als mens juist floreren door samen te leven, beschikken over een menselijke natuur waar we niet aan kunnen ontsnappen: “The human essence is the true individuality of man. This may appear paradoxical, especially to an existentialist…”

VRIJHEID EN VERANTWOORDELIJKHEID
Met het doorknippen van de navelstreng komen we na jaren van groei en ontwikkeling uiteindelijk zelf aan het roer van ons bestaan te staan. Althans, dat is het ideaal: dat we dankzij basale zorg, opvoeding en onderwijs in staat zijn ons cognitief en emotioneel volwassen te gedragen en daardoor te gaan leven als personen die de volle verantwoordelijkheid voor keuzes en gedragingen kunnen, willen en durven nemen.
De verantwoordelijkheid loopt dan ook hand in hand met de vrijheid die mensen hebben zelf sturing aan hun leven te geven. De ervaring van vrijheid en verantwoordelijkheid kan of zal spanning en angst oproepen. Je kunt dan proberen voor die vrijheid weg te vluchten door bijvoorbeeld een ander voor jou te laten bepalen (‘zeg jij maar wat ik moet doen’ wat op zich een eigen, paradoxale keuze is), in het collectief op te gaan dan wel achter de massa aan te hobbelen. Maar dat neemt het vermogen zelf te denken en te kiezen niet weg, en dat neemt dus ook de verantwoordelijkheid niet weg: ook al doe je wat anderen doen, dat doe jij dan toch vooral zelf en daar ben je op aanspreekbaar.

BETEKENISLOOSHEID
Ondanks of juist dankzij onze menselijke eigenschap zelf het leven richting en kleur te geven, worden we qua betekenis, qua beschouwing van ons leven ‘neutraal’ geboren. Het zijn echter wel de opvoeding en de culturele context die eerste inhouden geven aan ons leven die we bij rijping en volwassenwording ook weer beargumenteerd van tafel kunnen vegen – of juist behouden.
De aanvankelijke neutraliteit (d.i. we worden niet geboren met aangeboren denkbeelden) kan gezien worden als een oorspronkelijke betekenisloosheid die ons leven heeft en die ons uitdaagt om niet alleen een duidelijke keuze voor of tegen het leven te maken, maar er ook zin en betekenis aan te geven. Welbeschouwd is dat een fraai cadeau: dat je in staat bent iets wat betekenisloos is van inhoud en waarde te gaan voorzien. Toch?
Hierbij valt ook het volgende op te merken: dat we er zijn, jij of ik, kent geen noodzaak en heeft geen vooraf gegeven betekenis. We leven, that’s it. Ons bestaan is absoluut contingent – we leven bij toeval. Hadden onze ouders, als de natuurlijke weg bewandeld was, bijvoorbeeld een dag later met elkaar gevreeën, waren wij er niet geweest. Maar dát we leven is een absoluut gegeven –dat geldt overigens voor alles wat is– maar we hadden er evenzo niet hoeven te zijn. Zo bezien kan ons leven gezien worden als een ‘schitterend ongeluk’ dat ons in de gelegenheid stelt ons zijn te vieren…

VERGANKELIJKHEID
Als er al iets te vieren valt natuurlijk.
Er is namelijk ook een grote feestverstoorder… de dood: de vermaledijde sterfelijkheid die een radicaal eind maakt aan al onze dromen, inspanningen en levensprojecten. Onze vergankelijkheid, ons toekomstig verval, is ons met de geboorte meegegeven. Op ieder geboortekaartje staat dan ook met onzichtbare inkt een rouwrandje: er is een sterveling geboren. Om filosoof Martin Heidegger uit Sein und Zeit (1927) te citeren: “Sobald ein Mensch zum Leben kommt, sogleich ist er alt genug zu sterben.” Maar eigenlijk is die sterfelijkheid, het afbreken van leven, er al vanaf de conceptie: er is geen garantie op ook maar een minuut, uur of dag meer leven.
De moderne Westerse mens is echter verwend, met dank aan wetenschap en technologie, om ‘lang in de gloria’ te leven, niet in de gaten hebbende dat dat uitzonderlijk is in de natuurlijke wereld alwaar het leven (filosoof Thomas Hobbes out of context citerend) ‘nasty, brutish and short’ is. Reden dat menigeen de dood buiten het bewustzijn wenst te plaatsen en de angst ervoor niet onder ogen wil komen: de dood, die kunnen we beheersen en zo niet, dan is dat iets dat anderen overkomt.
Psychiater Gerrit Glas schrijft in Angst – beleving, structuur, macht (2001): “Doodsangst is de verhouding tot een mogelijkheid, die juist als mogelijkheid een realiteit is; te weten dat een leven buiten mij om afgebroken en beëindigd kan worden en dat ik ondanks mijn drang tot heersen het bestaan nooit geheel in de greep krijg. De verhouding tot deze onbeheersbaarheid en toevalligheid is een levensopgave die nooit als voltooid kan worden beschouwd.”

Over de vier bovenstaande thema’s is het makkelijker te schrijven, dan er mee te leven. En daar ligt dan ook de grote uitdaging waarbij coaching waardevol kan zijn. Want hoe verhoud ik mij tot die thema’s? Hoe mag het leven, nee: hoe mag mijn leven er uit gaan zien met alle ongewisheid van dien?
Als nu het existentiële zoals hier omschreven het fundament is, dan laat dat de vraag opwerpen: hoe construeer je daar een leven bovenop? En wordt dat metaforisch gesproken een eenvoudige tent, een hutje op de hei, een doorzonwoning, een burcht, een wolkenkrabber? En: kent het fundament ook een souterrain, een kelder?
Daar wijd ik de volgende blog aan.

LEVEN ALS BOUWWERK

6/12/2019

Als mens bouw je bewust en onderbewust aan jezelf.
Enerzijds is er geloof en vertrouwen in de maakbaarheid, anderzijds gebeuren er dingen waar je minder of geen grip op hebt en die je als persoon toch mede vormen: genetische factoren, thuis- en opvoedingssituatie, genoten onderwijs, werkcontext, politiek-economische invloeden, verlies- en rouwervaringen... Dat alles raakt verweven met en verstrengeld in je eigen levensverhaal ('narratief').

Sommige draden in dat levensverhaal zijn duidelijk zichtbaar en herkenbaar maar andere minder of niet. Je zit, bij wijze van spreken, dan wel zelf aan het spinnewiel maar waar je mee werkt en wat je verwerkt, heb je niet altijd zelf gecreëerd of geïnitieerd. Daar heb je mee te dealen.
Je kunt ook nog eens met alle draden flink in de knoop raken. Dat maakt ons leven tot een weerbarstig gegeven. De ene mens ziet daar een uitdaging in en bulkt van de energie - een ander ervaart veel negatieve spanning en voelt zich lusteloos. De vraag is: welke aanknopingspunten zitten er in jouw levensverhaal om te werken aan een (meer) vreugdevol bestaan?

Niet alles wat je wilt, is realiseerbaar. Maar... wordt daarmee je leven minder waard? Wat is nodig om toch tevreden te zijn met wat je hebt en kunt?
Er is lef nodig om grote hoogten te bereiken maar eveneens om de diepten van je bestaan te weerstaan. Veerkracht is dan het vermogen je te herstellen na moeilijke situaties, tegenslagen, stress en onverwachte veranderingen.

Ieder mens heeft zo zijn of haar eigen vragen, puzzels, dilemma's en problemen. Maar ondanks dat 'eigen' kunnen we dankzij een gedeeld mens-zijn met elkaar in gesprek gaan: we delen als mensen immers de eigenschappen en vaardigheden die ons van nature zijn toebedeeld. We maken deel uit van dezelfde biologische soort, zijn op enig moment geboren en verlaten het leven ook weer - in de wetenschap dat er na ons mensen zijn die met dezelfde of soortgelijke vragen te maken krijgen.
Begrip, empathie, sympathie en compassie zijn daarom mogelijk, zelfs gewenst.

Niets menselijks zou ons vreemd hoeven te zijn, ook al kunnen we van mening verschillen over wat goed is om te doen.
Immers, we delen dan wel met elkaar de dans van het leven, maar hoe we dansen, met wie, in welke stijl, met welk ritme - dat bepaal je uiteindelijk zelf. Toch?

LEVEN MET BEWEGING

6/6/2019

Vele zaken zijn van invloed op de wijze waarop je leven zich vormt en ontwikkelt.
En die zaken zijn er mede bepalend toe of je leven tot tevredenheid en vreugde stemt:
je persoonlijke geschiedenis, je dagelijkse leefomgeving, de invloed van familie, vrienden en collega's, je levensbeschouwelijke overtuigingen, je levensverwachtingen, je opgedane kennis, je emotionele kwetsbaarheid en weerbaarheid, initiatiefrijkheid, het gebruik van je capaciteiten en talenten, et cetera.

Diverse vragen werpen zich hierbij op.
Wat maakt jouw leven nu geslaagd, wanneer wordt het als (voldoende) succesvol ervaren? Volgens welke criteria? En zijn die criteria blijvend, absoluut?
Is er een blauwdruk, een matrix voorhanden voor het goede leven?
Wat is eigenlijk het 'goede' leven? ‘Goed’ voor wie?
Wanneer heeft je leven betekenis, wanneer is het van alle betekenis ontdaan?

Je leven is voortdurend in beweging, en verandering is daarbij de norm.
De toekomst is ongewis. Niets is vanzelfsprekend. Dat kan je onzeker maken en aan het twijfelen brengen. Met alle vragen en gevoelens die daarbij horen.
Enkele vragen die je jezelf kunt stellen:

Waar sta ik op dit moment in mijn leven?
Sta ik voor wie ik wil zijn en voor wat ik wil?
Word ik wie ik ben? Of, ben ik wie ik word?
Wat verwacht ik van naasten, van intieme relaties, van gezin, werk, van de samenleving?
En, welke invloed heb ik daar zelf op?
Welke dromen en verwachtingen heb ik?
Welke doelen vind ik de moeite waard om na te streven.
Heeft mijn leven zin, kan ik er voldoende betekenis aan geven?
Heb ik zin om te leven (of helemaal niet)?
Leef ik volgens eigen ideeën en idealen of word ik geleefd?
Waar verlang ik naar? Waar hoop ik op?

Vragen stellen aan jezelf, aan anderen, ervoor open staan om zelf bevraagd te worden - dat draagt allemaal bij aan het meer en beter zicht krijgen op wat jij met je leven wilt (gaan) doen.
En besef voor alles dat twijfelen gezond is.
Zoals de Amerikaanse schrijver Charles Bukowski het provocerend zegt: "The problem with the world is that the intelligent people are full of doubts, while the stupid ones are full of confidence."

WAKE-UP CALL

5/30/2019

Je leven is eindig.
"Send not to know for whom the bell tolls, it tolls for thee", dicht John Donne.
Je hebt niet alle tijd van de wereld. De tijd van leven is beperkt en daarmee is tijd een kostbaar goed. Ga je zitten lummelen en afwachten? Gaat het leven met jou aan de haal of zit je regelmatig zelf achter het stuur? Maak je een 'bucket list' of doe je dat als het eigenlijk al te laat is? Of maak je nu al nuttig gebruik van al je kennis en kunde om in het hier en nu je bestaan te cultiveren?

Je vergankelijkheid onder ogen komen, kan beklemmend maar mogelijk ook bevrijdend werken. Immers, door het niet te ontkennen en er juist over te spreken, kun je je hart luchten en de zwaarte die met het eindigheidsbesef samenhangt beter hanteren. George Santayana schreef: "De donkere achtergrond waarin de dood voorziet, toont ons de kleuren van het leven in al hun zuiverheid."

Weten dat de dood er ‘is’ en dat die zich op ieder moment kan tonen, wil niet zeggen dat dat besef steeds voor ogen staat. ‘Weten’ betekent nu immers niet direct er —continu— mee bezig willen zijn. Maar toch: je zou kunnen zeggen dat wie wegloopt of vlucht voor de dood, eigenlijk vlucht voor het leven. Doodgaan is ons met de geboorte meegegeven. Zij kan met open vizier tegemoet getreden worden — ook al wordt het vaak en begrijpelijkerwijs doorvlochten met vrees, verdriet, pijn en lijden.

Doodgaan is dus een onlosmakelijk onderdeel van het leven. Ook van jouw leven. Maar hoe daar mee om te gaan? Hoe zie je je levenseinde tegemoet? Welke belevingen word je dan gewaar? Wat betekent dat: afscheid van je leven te gaan nemen, van alles wat je liefhebt en waardeert? En ook: hoe ervaar je het (aanstaande) verlies van een naaste? Een leven verder zonder de persoon die altijd zo dichtbij is geweest?
Hoe integreer je dat alles in jouw leven?

Ontmoetingen aan de rand van het leven kunnen dan een helende werking hebben.
Feitelijk als degene die gaat sterven kan nog zijn hart luchten, ontschulden, vergeven of het nog onuitgesprokene tonen. De naasten krijgen de kans om afscheid te nemen, om gedachten uit wisselen en gevoelens onder woorden te brengen. Wellicht is het mooier (beter?) die rand al aan te raken als de dood niet voor de deur staat: in het volle leven de confrontatie in positieve en negatieve zin aangaan met de mensen waarom je geeft.
Die rand van het leven kan als gedachte-experiment naar het heden gehaald worden, juist als sterven niet aan de orde is: het laten resoneren van de eigen sterfelijkheid zal het levenshart harder doen kloppen als je weet, als je beseft dat het niet voor eeuwig is, jouw leven.

(THE SOUND OF) CLASSICAL INDIVIDUALISM

8/31/2017

Ik benoem mijzelf wel eens als 'classical individualist'. Wat bedoel ik daar mee?"
Lees hieronder, in het Engels (en losjes in het Nederlands vertaald) van de persoon die term geduid heeft, filosoof Tibor Machan (1939-2016).

“The human essence is the true individuality of man.
There is an inescapable individuality to human nature. It is by their own particular initiative, circumscribed by their family backgrounds, traditions, habits, customs, environment, opportunities, climate, and so forth, that people must confront living their lives. So they must implement or establish their individuality every moment of their lives.
This also points up to the social nature of human life – being thinking animals implies that their flourishing is interwoven with their fellows. They will learn from them, find enjoyment and love from them, trade and play with them, and carry on all the most exciting aspects of their humanity with them.
Classical individualism places before us certain stable (enough) principles of community life that are necessary for us to even embark upon a morally indepent, peaceful, and productive social existence. This aspect of the social moral nature of human life is a result of both one’s humanity and one’s inherent individuality as the author of one’s moral character and conduct.
It is wrong to confuse conduct one should have engaged in of one’s own free will with regimented behavior imposed by some planning authority, politburo or regulatory agency. There is, in short, no such thing as coerced morally right conduct.”

"De menselijke essentie is de onmiskenbare individualiteit van de mens. De menselijke natuur kent een onontkoombare individualiteit. Het is door het eigen particuliereinitiatief, dat mede bepaald is door familiale achtergronden, tradities, gewoonten, gebruiken, sociaal milieu, kansen, klimaat, enzovoort, dat mensen hun leven het hoofd moeten bieden. Zij dienen dus hun individualiteit op ieder levensmoment aan te wenden en tot stand te brengen.
Dit wijst eveneens op het sociale karakter van menselijk leven – denkende dieren zijn, impliceert dat het als mensen kunnen floreren verweven is met het leven van hun naasten. Zij zullen van hen leren, genot en liefde bij hen vinden, handel drijven en met hen spelen, en allerlei enerverende aspecten die het mens-zijn kent met hen aangaan.
Het klassieke individualisme geeft ons een aantal voldoende stabiele principes voor gemeenschapslevendie noodzakelijk voor ons zijn om een moreel onafhankelijk, vreedzaam en productief sociaal bestaan te leiden. Dit aspect van de sociale morele aard van het menselijk leven is een gevolg van zowel iemands humaniteit als diens inherente individualiteit waardoor hij auteur kan zijn van het eigen morele karakter en het eigen gedrag.
Het is niet juist om gedrag waartoe men uit vrije wil toe zou moeten komen, te verwarren met gedrag dat door één of andere autoriteit, politbureau of regelgevend agentschap afgedwongen is. Er is kort gezegd niet zoiets als opgelegd juist moreel gedrag."

Bron:
Tibor R. Machan: ‘Classical individualism – The supreme importance of each human being’, Routledge, 1998, p. 8-11

“The natural rights doctrine, as developed from John Locke and subsequently by libertarian political theorist, accomplishes the conceptualization of justice along normative individualist lines. It does this by identifying the nature of each human being as that of an individual capable of rational choice and requiring the utilization of reason for virtually any significant task in the guidance of his or her life. This, in turn, requires the kind of political community for human beings in which their human individuality may flourish properly; that is a community that upholds each (adult) person’s sovereignty. This is accomplished by means of implementation of the doctrine of natural individual human rights starting with the right to life and all that this implies: the rights to liberty, property and the pursuit of happiness, as well as more subsidiary or special rights, such as the right to freedom of expression, association and religious worship. Justice in such a political society is conceived as strict adherence to public policies guided, firstly, by the goal of protecting individual rights and, secondly, by the process of not violating those rights even as they are being protected.

Qualitative or classical individualism locates individual responsibilty at the heart of human nature, namely in free choice – a fundamental capacity of rational beings. This also locates the ultimate standard for morally good conduct: namely human rationality or, as Aristotle called it, right reason. In plain terms, this means that the highest virtue for human beings is to initiate clear thinking about their lives in this world, to guide their actions towards success in life by careful consideration of their lives. In turn, the natural rights doctrine initially placed on record by John Locke goes on to generate from these foundations a conception of political virtue – justice – although John Locke himself did not quite achieve that mission.

Political and legal justice within this framework requires that for each person some ‘moral space’, or sphere of exclusive jurisdiction, be secured within the legal system. Within this exclusive, though within the general theory indeterminately ‘sized’, sphere he or she is able to excercise moral choice. Since moral choice is just that, choice – and not, as in the mechanistic framework of economic science, merely a selection process that may be quite automatic, in the way that computers make selections given their built-in programs – there is no guarantee that it will turn out right. Thus a just system cannot be utopiaor guarantee perfection. It can merely make virtue legally of institutionally possible for members of a community. That, as well as the infinite diversity of objective human excellences, explains why the free marketplace gives the appearance of being neutral with respect tot he issue of justice. In a free market many decisions may not turn out to be morally proper yet may not be prohibited.”

"De doctrine van natuurlijke rechten, zoals die ontwikkeld is door John Locke en later door libertarisch georiënteerde politieke theoretici, bewerkstelligt de conceptualisatie van rechtvaardigheid langs normatief individualistische lijnen. Zij doet dit door de mens te zien als het individu dat van nature in staat is tot het maken van rationele keuzes en dat zich door zijn verstand laat leiden bij vrijwel iedere belangrijke taak in zijn leven. Dit vereist een politieke gemeenschap waarin de menselijke individualiteit naar behoren kan floreren; een gemeenschap die de soevereiniteit van iedere volwassene hoog houdt en die de doctrine van natuurlijke, individuele mensenrechten aanvaardt. Het recht op leven primeert, met alles wat dit recht impliceert: de rechten op vrijheid, eigendom en het nastreven van geluk, evenals meer subsidiaire of bijzondere rechten zoals het recht op vrijheid van meningsuiting, van vereniging en religieuze aanbidding. Rechtvaardigheid in zo’n politieke gemeenschap is op te vatten als strikte toewijding aan openbaar beleid dat er op gericht is om ten eerste de individuele rechten te beschermen, en ten tweede door het niet schenden van die rechten indien die rechten zelf beschermd worden.

Kwalitatief of klassiek individualisme lokaliseert individuele verantwoordelijkheid in het hart van de menselijke natuur, namelijk in de vrije keuze – een fundamenteel vermogen van rationele wezens. Daar wordt ook de ultieme standaard voor moreel goed handelen gelokaliseerd: namelijk de menselijke rationaliteit of, zoals Aristoteles het noemde, phronesis (morele verstandigheid). Voor mensen is helder denken over hun leven in deze wereld de hoogste deugd, en zorgvuldig overwegen de leidraad tot succesvol handelen. De doctrine van natuurlijke rechten, die in eerste instantie op de kaart is gezet door John Locke, gaat vanuit dit fundament over de ontwikkeling van de politieke deugd –rechtvaardigheid– hoewel John Locke zelf deze missie niet geheel heeft weten te voltooien.

Politieke en juridische rechtvaardigheid vereist binnen dit kader dat er voor iedere persoon ‘moreleruimte’ of een gebied van exclusieve jurisdictie wordt veiliggesteld binnen het rechtssysteem. Binnen deze exclusieve, maar binnen de algemene theorie onbepaald ‘afgemeten’ ruimte, is hij of zij in staat is morele keuzes te maken. Aangezien morele keuze slechts dat is: keuze –en niet zoals in het mechanistischeraamwerk van de economische wetenschap een selectieproces dat vrijwel automatisch kan werken, op eenzelfde wijze waarop computers selecteren volgens ingebouwde programma’s– is er geen garantie dathet juiste zal geschieden. Een rechtvaardig systeem kan dus geen utopie zijn, of perfectie garanderen. Het kan er slechts voor zorg dragen dat deugdelijk handelen juridisch en institutioneel mogelijk is voor leden binnen een gemeenschap. Dat verklaart waarom, naast de oneindige verscheidenheid aan objectief menselijke voortreffelijkheden, de vrije markt een neutrale aanblik biedt in relatie tot rechtvaardigheid. In een vrije markt kunnen veel beslissingen dan wel niet moreel juist zijn, maar daarom mogen ze nog niet worden verboden."

Bron:
Tibor R. Machan ‘Capitalism and individualism – Reframing the argument fort he free society’, Cybereditions, (1990) 2000, p. 83-84

ENFANT TERRIBLE

1/18/2017

Tijdens haar leven werd, maar ook naar haar dood in 1982 wordt de Russisch-Amerikaanse schrijfster/filosofe Ayn Rand gezien als een enfant terrible. Haar voor velen radicale ideeën over individualisme. libertaire politiek en economie maken wat discussies los. Oordelen en vooroordelen te over.

Dave Rubin (The Rubin Report) interviewt Don Watkins, verbonden aan het Ayn Rand Institute en auteur van boeken als Equal is unfair en Free Market Revolution, over ethische standpunten, het goede leven, creativiteit, eigen verantwoordelijkheid, en de rol van de overheid. Maar ook over de huidige politiek, 'crony capitalism' en het presidentschap van Donald Trump in relatie tot de filosofie van Rand. Om de geest scherp te houden.
'The Sit Down' Deel 1 en Deel 2

"I wonder if they stripped the words 'Ayn Rand' and 'Objectivism' from the conversation how many people would agree with the ideas."

ONVOLTOOIDE GESCHIEDENIS

1/15/2017

"Ze zei dat ik gevaarlijke parallellen trok die me moeilijkheden zouden bezorgen. Het kan me niet schelen, ik heb gezegd wat ik te zeggen had." (p. 5)

Het is lang geleden dat ik een boek in handen nam dat ik met moeite even weg kon leggen: vanaf de eerste bladzijden liet het verhaal me niet los. Op zeer indringende wijze vertelt de Algerijnse schrijver Boualem Sansal in 'Onvoltooide geschiedenis' het verhaal van twee broers die geconfronteerd worden met het nazi-oorlogsverleden van hun Duitse vader. Dat gebeurt via een nalatenschap: de vader kan niet toelichten, kan niet ter verantwoording worden geroepen want is vermoord door islamisten.
Het boek kreeg de prestigieuze Friedenspreis des Deutschen Buchhandels voor onder meer het politieke engagement van de schrijver.

Beide broers vertellen hun verhaal via een dagboek. Op ingenieuze wijze verweeft de schrijver de twee dagboeken met elkaar en zo wordt duidelijk hoe het ene de totstandkoming van het andere dagboek beïnvloedt, hoe het levenservaren, het lijden en de pijn van de ene broer het bewustzijn van de andere broer mede gestalte geeft. Twee biografieën waaruit duidelijk wordt hoe verschillend omgegaan kan worden met een historische last die in het heden om handelingen vraagt, eist zelfs - maar ook zeer gelijkend. Intergenerationele emotionele en ethische belasting. Schuld. Boete doen. Verantwoordelijkheid dragen. Afstand nemen. Relativeren. Er onder gebukt gaan. De rug recht houden. Prijzen betalen. Actie ondernemen. Om maar wat te noemen...
Niet alleen is het thema sterk vanwege de aangrijpende historie die naar het heden wordt getransporteerd. Ook het heden draagt meer en meer duidelijke sporen van dat verleden, in een nieuw jasje: het islamisme. Even desastreus en discriminerend, uitsluitend, openlijk wij-zij denken - en geweld wordt als middel niet geschuwd. De broers in het verhaal leven in een Frankrijk waarin de imams meer en meer te zeggen krijgen en zich beroepen op een geschrift dat in dogmatische houding niet onder doet voor Mein Kampf van Hitler. Streven naar levensbeschouwelijke, religieuze zuiverheid. Daarom is het boek ook een 'wakkerschudder': sluit niet de ogen, benoem wat er geschiedt opdat niet gezegd kan worden, achteraf: we wisten het niet.
En fraaie taal. Veel zinnen zijn het waard om te citeren. En compliment voor vertaler Jan Versteeg.
"Geen enkele kennis, geen enkel inzicht, geen enkel goed gevoel, geen enkel voorstellingsvermogen komt in de buurt van wat het meemaken van de Vernietiging in de hoofden van de gedeporteerden heeft gegrift en zij, de overlevenden, beschikken over geen enkel middel om het ons te laten weten. Mijn vader zal een raadsel voor me blijven en aan mijn verdriet zal nooit een eind komen." (p. 235)

We shall overcome?

Boualem Sansal: 'Onvoltooide geschiedenis', 2008, Uitgeverij De Geus, Breda, ISBN 9789044513264, 251 p, € 19,90

DE KLEINSTE MINDERHEID

4/26/2016

"Het kenmerk van een democratie is nadrukkelijk niet te vinden in de bewegingsvrijheid van de meerderheid. Het gaat juist om de positie van minderheden en de rechten die aan hen zijn toegekend. Wordt hun vrijheid van meningsuiting beknot? Kunnen zij hun leven inrichten zoals zij dat zelf willen? Zijn zij al dan niet het slachtoffer van discriminatie? Je kunt het ook anders formuleren: in hoeverre wordt de beslissingsmacht van de meerderheid binnen de perken gehouden? In een echte democratie houdt de staat halt voor de drempel van uw woning en treedt pas binnen als u daar daden verricht die het persoonlijk eigendom of de lichamelijke integriteit van anderen bedreigen."
Aldus historicus Han van der Horst in een (verder) zeer dubieus artikel over kenmerken van de democratie: "Het is geen democratie als de meerderheid beslist."
Thomas Jefferson zat dichter bij de 'democratische' waarheid: "Rightful liberty is unobstructed action according to our will within limits drawn around us by the equal rights of others. I do not add 'within the limits of the law' because law is often but the tyrant's will, and always so when it violates the rights of the individual."

Interesse in de politieke en economische opvattingen van Ayn Rand? Luister dan eens naar dit interview. En verder: think for yourself and question everything!

ONSTERFELIJKHEID: WAT IS DAAR NU LEUK AAN?

4/7/2016

"One must just live long enough that one's passion for living remains intact. Less than that and one dies prematurely: longer than that and one dies bored with life. This, of course, is easier said than done."
Dit schrijft filosoof Todd May in een prikkelend boekwerkje over sterfelijkheid: Death (Acumen, Durham 2009/13, ISBN 978-1-84465-164-1, 119 pag.). Het citaat zou de suggestie kunnen opwerpen dat het een pleidooi is voor een zelfgekozen levenseinde, maar dat is niet zo. Todd onderzoekt de omgang van de mens met zijn sterfelijkheid. Zijn eigen positie is: het leven eindigt met de dood maar 'Death' bespiegelt breed over de vergankelijkheid. Zijn uitgangspunt is dat de dood het meest belangrijke aspect is van het leven. Omdat zij een eind maakt aan onze levensprojecten. Een leven kan niet zoals een kunstwerk 'af' zijn, compleet zijn, maar het wordt bruut tot een eind gebracht. Definitief. Onomkeerbaar. Hoe daarmee te leven? Hoe om te gaan met het besef dat alle inspanningen in ons leven eindigen met de dood? Acceptatie? Vlucht? Legt de dood een schaduw over ons leven waardoor ons de zin om te leven vergaat?
De Duitse filosoof Martin Heidegger biedt May een belangrijke handreiking om de thematiek verder te onderzoeken. De handreiking in vier punten: 1 de dood is het einde van onze ervaringen 2 de dood is geen prestatie en geen doel, het leven stopt eenvoudig 3 de dood is zowel onontkoombaar als onzeker 4 de vorige punten overziend: heeft ons leven dan nog wel enige zin of betekenis?

May staat uitgebreid stil bij de de ontkenning van de dood en wijst op religies die de dood ontvluchten door een vorm van onsterfelijkheid te claimen. Het christendom bijvoorbeeld: je lichaam stopt dan wel met functioneren, maar je ziel verhuist naar een andere dimensie (de hemel if you're lucky). Een zelf, een ik blijft intact - oftewel: echt dood ga je niet want jij overleeft... Of het boeddhisme, met zijn ideeën over reïncarnatie; het Taoïsme waar überhaupt geen sprake is van een 'zelf' dat in tact blijft maar waar we onderdeel zijn van een voortgaande kosmische cyclus van geboorte en sterven. Of denk aan de ecologische variant: na het sterven opgenomen worden in een biologische keten. De waarde van dergelijke theorieën bestaat erin dat de sterfelijkheid een plek en betekenis kan krijgen, dat er een mogelijkheid geboden wordt de ondraaglijke gedachte van eindigheid te vermijden - en ze geven naast troost ook zin.
Zouden we echt wel beter af zijn indien we onsterfelijk zouden zijn? Niet zijn als eindige wezens, maar in de tijd als oneindig? Mede aan de hand van het boek 'De onsterfelijke' van Jorge Luis Borges daalt May af in wat ik noem 'het rijk van de indifferentie'. Immers, waar alles in principe mogelijk is om te doen, waar tijd nooit een probleem is, waar waarden relatief zijn, waar van bezigheid naar bezigheid gehaast wordt: dat kan tot niets anders leiden dan tot onverschilligheid. Het doet er allemaal niet toe. Waarom plannen maken voor een toekomst? Keuzeproblemen zijn er niet. Je leven doet er eigenlijk niet zoveel toe; dit in tegenstelling tot bijvoorbeeld het christendom en boeddhisme: daar heeft de wijze van leven nog impact op een erna... maar voor onsterfelijken? Het leven kent geen ijkpunt waaraan je leven (voor jezelf) getoetst kan worden. En sterven van verveling gaat niet...

Sterven is voor mensen geen aantrekkelijke gedachte, maar onsterfelijk zijn ook niet. Een dilemma. "Both death and immortality are inimical to us. If death is a bad end for all of us, immortality would be a bad lack of end for all of us." Het is een dilemma dat zich niet theoretisch laat oplossen. Nu wordt gemeend dat berusting gevonden kan worden in een nalatenschap, in een 'voortleven' (kinderen, creaties, goede doelen) maar wat blijft daar naar verloop van tijd van over, en: zal uiteindelijk niet alles in vergetelheid geraken? Wat volgens Todd namelijk uit het oog verloren wordt bij dergelijke denkbewegingen is de erkenning van de fragiliteit van ons bestaan. Die kwetsbaarheid kan niet teniet gedaan worden, het is de menselijke conditie. De fragiliteit van het leven onderkennen betekent nu kunnen erkennen, en diep ervaren, dat we van het ene moment op het andere moment tot niets kunnen worden. Fragiliteit betekent kunnen accepteren dat er geen of volledig verlies van controle is. "The task is to live towards the future in its contigency. It is to engage in projects with full recognition that some or all of them may be cut off by death." Is het mogelijk deze kennis, dit weten (lees: beseffen), te integreren in ons dagelijks leven? Kan de dood geaccepteerd worden en kan er tegelijkertijd betekenisvol geleefd worden? Kan de dood die ons opjaagt er tevens voor zorgen dat ons leven betekenis krijgt? Omdat leven vanwege immer aanwezige bedreiging kwetsbaar is, en in tijd dus beperkt, is het immens kostbaar. Hoewel de bedreiging op het eerste oog iets in een toekomst betreft, resoneert dat toekomstige, dat wat ons toe komt, in het heden. Het maakt ons duidelijk dat niet alles kan, dat het mogelijk later niet kan. Het maakt ons duidelijk dat we moeten prioriteren (omdat we dat kunnen!), moeten waarderen, dat we weloverwogen keuzes moeten maken.
"Without the beauty of the moments that we are granted in this life, our death would be no tragedy; and without the tragedy of death, those moments would have no beauty."

Todd besluit: mens-zijn is sterfelijk-zijn, weten dat het sterven doorheen het gehele leven trekt, zelfs of juist wanneer we grote afstand willen nemen van die kennis.

4/27/2016

Een alleraardigste visie op onze sterfelijkheid wordt gegeven door door filosoof Eric Olson in "Why is death bad? Even without a hereafter, dying gets a bad rap. But why exactly is it no good – because of what happens, or what doesn’t?"
Als aan de dood een morele status wordt toegekend, welke dan en waarom?

RELATIONEEL AUTONOOM

1/28/2016

Filosoof Henk Oosterling (Erasmus Universiteit Rotterdam): "Om het wat gechargeerd te zeggen: het individu is een achterhaald begrip. Mensen in onze samenleving zijn niet autonoom. Ze zijn knooppunten in netwerken:relationeel autonoom. Als je mensen wilt ondersteunen, zul je hun netwerken moeten versterken. En je zult ze skills moeten aanleren om adequaat daarin te handelen."

Lees hier verder.

<<Vorige

EXISTENTIELE COACHING
FRANK VANDENDRIES

Wat denk jezelf?